Ludzie polskiej poligrafii

Prof. Felicjan Zygmunt Piątkowski (1908-2004)

Felicjan Zygmunt Piątkowski – wybitny kartograf i poligraf polski – należy do grona wielce zasłużonych profesorów Politechniki Warszawskiej. Właściwe Mu walory niespożytej energii, nasilonej aktywności i niezłomnego przekonania o możliwościach znalezienia skutecznych rozwiązań – zdałoby się w wielu przypadkach niemożliwego – są zawsze czytelne w udokumentowanej działalności Profesora, który nigdy nie stronił od podejmowania problemów trudnych, często niepopularnych, choć perspektywicznie jakże słusznych. Spośród wielu znaczących są co najmniej dwa cele zrealizowane, gruntujące pozycję Profesora w gronie zasłużonych dla Politechniki Warszawskiej. Profesor Felicjan Piątkowski jest bowiem współtwórcą studiów kartograficznych i współorganizatorem ówczesnej Katedry Kartografii oraz inicjatorem później powołanych studiów poligraficznych i organizatorem Instytutu Poligrafii, sytuowanych razem na Wydziale Geodezji i Kartografii Politechniki Warszawskiej.

Nie tyle jednak przymiot pierwszeństwa – słusznie zresztą Profesorowi przypisywany – w tworzeniu tego rodzaju studiów i placówek naukowo-badawczych na kierunkach technicznych w Polsce, ile przyszłościowe dostrzeżenie pożytków społecznych płynących z dowartościowania tradycji polskiej myśli technicznej i rozwinięcia polskiej kultury materialnej mają tutaj wartości niezbywalne, zwłaszcza jeśli ogarnia się te dokonania z dzisiejszej perspektywy. A czas dzisiejszy to przecież era cywilizacji informacji, w której, okazało się, wiekowe – można już teraz rzec – dokonania Profesora nie tracą nic z blasku wówczas formułowanych myśli, tyczących szczególnie roli i znaczenia informacji geograficznej w organizowaniu, projektowaniu i zarządzaniu przestrzenią, roli i znaczenia pojęcia mapy czy wreszcie twórczych poszukiwań w zakresie kultury odbioru informacji, uzależnionej od sposobów lapidarnych ujęć znakowych i rozwiązań technologicznych. Myślenie kategoriami użyteczności informacji przestrzennej, a także kategoriami jakości graficznej formy znaku doprowadziło Profesora do przedsięwzięcia niezwykle spójnej idei – upowszechniania w kraju form informacji obrazowej, rozumianej w funkcji poznania i przekazu. Spełnieniu tej idei Profesor poświęcił się bez reszty. W swoim aktywnym życiu realizował ją w dziedzinie kartografii – z racji swych studiów akademickich i w dziedzinie poligrafii – z racji swych doświadczeń badawczych. Realizacja nowatorskiej myśli o zintegrowanej, redakcyjnej i wydawniczej pracy kartografa nad mapą określa Jego wybitną pozycję w kartografii polskiej, tak jak badania w zakresie reprodukcji graficznych i procesów wydawniczych określiły Jego prekursorską pozycję w rozwijaniu badań naukowych w dziedzinie poligrafii.

Felicjan Zygmunt Piątkowski urodził się 9 czerwca 1908 roku w Częstochowie, ukończył tam gimnazjum matematyczno-przyrodnicze w 1928 r. i rozpoczął studia na Wydziale Geodezyjnym Politechniki Warszawskiej. Po dwóch latach przerwał studia ze względu na zły stan zdrowia. Dyplom inż. geodety otrzymał w 1933 r. specjalizując się w fotogrametrii z tematem pracy dyplomowej „Aerotriangulacja biegunowa miasta Wyszkowa nad Bugiem”. W roku 1934 ukończył Szkołę Podchorążych Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim otrzymując stopień ppor. rezerwy artylerii. Praktykę zawodową zdobywał w Wydziale Fotogrametrycznym Polskich Linii Lotniczych (Fotolot) i w Biurze Planowania Ziem Górskich, sporządzając osnowy geodezyjne dla fotomap osiedli i miast na Podkarpaciu takich jak Worochta, Delatyn, Kosów Huculski, Kuty. W 1938 r. brał również udział w opracowaniu projektu Drogi Karpackiej na całej długości od Skoczowa do Zaleszczyk.

Zmobilizowany w sierpniu 1939 r. walczył w wojnie obronnej z Niemcami w Armii Łódź w 28. Dywizjonie Artylerii Ciężkiej jako dowódca I plutonu baterii haubic. Brał udział w potyczkach pod Proszką i Wieluniem, pod Kamionem, w walce o Brwinów i w obronie twierdzy Modlin. W rozkazie z 28 września 1939 r. gen. Thomee, dowódca obrony Modlina, odznaczył Go Krzyżem Walecznych. W listopadzie 1939 r. zwolniony z obozu jeńców w Działdowie wrócił do Warszawy.

W okresie okupacji pracował w specjalnej grupie opracowującej mapy dla Warszawskiego Zespołu Miejskiego.

W Powstaniu Warszawskim brał udział w walkach na forcie Dąbrowskiego, a w lutym 1945 r. włączył się do grupy operacyjnej Śląsk. Stamtąd został odwołany do Biura Odbudowy Stolicy (BOS). W BOS-ie wznawia działalność grupy specjalnej opracowującej mapy dla odbudowy Stolicy. Spod ręki Piątkowskiego wyszła m.in. „Mapa stanu istniejącego Warszawy” (skala 1:10 000) i wykonana na podstawie zdjęć lotniczych w 1945 r. „Mapa zniszczeń Warszawy” (1949 r., skala 1:20 000). Dzieło wyjątkowe nie tylko ze względu na treść, dokumentującą ogrom wojennych zniszczeń, ale i nowoczesną formę graficzną.

W 1946 roku obejmuje funkcję dyrektora Biura Kartograficznego w Głównym Urzędzie Pomiarów Kraju. Ten okres działalności dyrektora Piątkowskiego w latach 1946-1950 nacechowany jest wyjątkową aktywnością i licznymi inicjatywami. W ramach Biura Kartograficznego organizuje pięć okręgowych oddziałów kartograficzno-reprodukcyjnych w Poznaniu, we Wrocławiu, w Krakowie, Rzeszowie i Warszawie, kierując ich wyposażeniem w aparaturę, maszyny i technologie. W Biurze Kartograficznym rozwija dokształcanie produkcyjnej kadry kartografów w zakresie redagowania, opracowywania i reprodukcji map. Organizuje wykonanie kartograficznej dokumentacji dla delimitacji granicy na Odrze i Nysie. Prowadzi obliczenia powierzchni kraju i jednostek administracyjnych w nowych granicach państwa. Inicjuje i opracowuje założenia dla Mapy Gospodarczej Polski w skali 1:5 000 i Mapy Użycia Powierzchni Ziemi. Pierwsza z nich miała rejestrować zarówno granice nieruchomości, jaki i elementy będące treścią mapy zasadniczej oraz opracowań topograficznych. Całość uzupełniać miała fotomapa. Ten ambitny projekt zarzucono po kilku latach, gdy okazało się, że możliwości finansowe i produkcyjne nie pozwalają na jego realizację.

W tym czasie jest autorem i współautorem 760 tytułów wydawniczych map wielko- i średnioskalowych na użytek cywilnych służb inżynierskich, map glebowo-rolniczych, kart Atlasu Polski, kart Atlasu Powszechnego, map Atlasu Kartowania Form Terenu Polski, a także pierwszych po wojnie map turystycznych.

W roku 1947 organizuje przy Oddziale Warszawskim Biura Kartograficznego Dział Geodezyjnych Wydawnictw Książkowych i realizuje plan wydawniczy podręczników geodezyjnych, tablic matematycznych, skryptów i pierwszych rozpraw doktorskich, kontynuowany do dziś w PPWK. W roku 1949 w okresie reorganizacji Głównego Urzędu Pomiarów Kraju obejmuje stanowisko Naczelnego Dyrektora Państwowego Przedsiębiorstwa Fotogrametrii i Kartografii powstałego z połączenia Biura Fotogrametrycznego, Biura Kartograficznego i Głównego Archiwum Map. Po podziale PPFiK na Państwowe Przedsiębiorstwo Fotogrametrii (PPF) i Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych (PPWK) w roku 1951 jest w nim przez pierwszy rok Redaktorem Naczelnym, skąd przechodzi do pracy w Geodezyjnym Instytucie Naukowo-Badawczym (GINB – dzisiaj IGiK)). Przechodząc w 1952 r. do pracy w Instytucie i na Politechnikę pozostawił Państwowe Przedsiębiorstwo Kartograficzne w odbudowanym z gruzów według jego dyspozycji budynku na Solcu wraz z kadrą doskonale wyszkolonych 140 pracowników, którą zorganizował w Wydziałach: Redakcji i opracowania map, Rysowni kartograficznej i Reprodukcji, wyposażonych w nowy sprzęt, aparaturę oraz maszyny drukarskie.

Przez cały okres działalności w GUPK od 1946 r. Profesor Piątkowski prowadzi wykłady z kartografii praktycznej, a następnie z reprodukcji kartograficznej na Wydziale Geodezji oraz wykłady z kartografii na Wydziale Inżynierii Wodnej i na Studium Planowania Przestrzennego na Wydziale Architektury i w Wojskowej Akademii Technicznej. Po utworzeniu w 1954 r. Katedry Kartografii organizuje i prowadzi w niej Zakład Reprodukcji Kartograficznej.

Po całkowitym przejściu z produkcji do pracy dydaktycznej na uczelniach przyjmuje kolejno funkcje i tytuły: adiunkta, zastępcy profesora, docenta i profesora nadzwyczajnego w Katedrze Kartografii. W latach 1953-1954 jest prodziekanem Wydziału Geodezji, w latach 1954-1956 Dziekanem Wydziału Geodezji i Kartografii PW. Przez okres 9 lat do 1967 jest delegatem Rady Wydziału do Senatu PW, a w latach 1962-1964 Sekretarzem Senatu PW.
W roku 1963 inicjuje i organizuje Sekcję Kartograficzną Komitetu Geodezji Polskiej Akademii Nauk, a następnie Sekcję Kartograficzną Stowarzyszenia Geodetów Polskich i jest ich przewodniczącym przez dwie kadencje, organizując konferencje naukowe i seminaria szkoleniowe. W roku 1967 podejmuje się bardzo trudnego zadania – utworzenia nieistniejącego dotychczas w kraju kierunku studiów poligraficznych. Opracowuje plany i prognozy studiów, wizytując w tym celu zagraniczne wyższe szkoły poligraficzne w Moskwie, Lipsku i Lozannie. Przygotowuje kadrę wykładowców i warunki dla laboratoriów technologicznych. Kieruje Instytutem Poligrafii przez 8 lat do 1975 r.
W swojej działalności dydaktycznej prof. Piątkowski kierował 85 pracami dyplomowymi i był promotorem 10 prac doktorskich z zakresu kartografii i poligrafii. Jest autorem podręczników: „Kartografia i reprodukcja kartograficzna” (1953), „Fototechnika w reprodukcji kartograficznej” (1957), „Elementy kartografii” (1962), współautorem metodycznego Atlasu Kartowania Form Terenu Polski (1961), tablic matematycznych oraz kilku podręczników i skryptów, a także autorem kilkudziesięciu artykułów, referatów i rozpraw publikowanych w zeszytach naukowych „Geodezja”, w „Przeglądzie Geodezyjnym” i w „Poligrafice”.

W zakresie kontaktów naukowych z zagranicą Profesor Piątkowski uczestniczył w kongresach i konferencjach we Florencji, w Oslo, Sofii, Berlinie i Moskwie. W zakresie prac naukowo-badawczych Profesor Piątkowski zainteresowania swe skupił na technologii procesów wydawniczo- reprodukcyjnych, studium nad generalizacją map, na studium skal barw dla map fizycznych i tematycznych oraz studium teorii znaku cyfrowego. Opracował metodę fotografowania afinicznego, negatywową i pozytywową warstwę grawerską dla czystorysów map, światłoczułe warstwy oparte na związkach dwuazowych dla transparentowych kopii oraz wiele innych rozwiązań technologicznych zawartych w 12 patentach, których efekty sprawdził i wprowadzał skutecznie do produkcji. Za jeden z nich został w 1968 r. uhonorowany Nagrodą Mistrza Techniki.

Profesor Felicjan Piątkowski zmarł 7 czerwca 2004 roku w wieku 96 lat. Twórca Instytutu Poligrafii Politechniki Warszawskiej, autor licznych prac naukowo-badawczych, wychowawca wielu pokoleń inżynierów poligrafów, uczestnik walk podczas II wojny światowej. Był wybitnym geodetą – kartografem i poligrafem.

Był człowiekiem wielkiego formatu: szlachetnym, otwartym na ludzi, doskonałym nauczycielem i kierownikiem prac naukowych, otwartym na wszelkie nowości i ciągłe doskonalenie warsztatu naukowca. Na każdym etapie swojego bogatego życia pozostawił ślady swoich dokonań. Miłośnik polskich gór, erudyta posługujący się w mowie i piśmie piękną polszczyzną. Zawsze stateczny, zrównoważony zdobywał sympatię młodzieży studenckiej, wskazywał kierunki działania i własnym przykładem zagrzewał do pogłębiania wiedzy, samodzielnych dociekań i badań w rozwiązywaniu wielu trudnych tematów.
Profesor Felicjan Piątkowski został odznaczony Krzyżem Walecznych, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Krzyżem Zasługi, Złotą Odznaką Zasłużonego dla Geodezji i Kartografii, Medalem dla Racjonalizatorów Produkcji, Złotą Odznaką Zasłużonego dla Politechniki Warszawskiej, „Kamieniem Milowym” i Medalem Zasłużony dla Polskiej Poligrafii za wkład w polską poligrafię (pośmiertnie, 2013).

Profesor Felicjan Piątkowski zmarł 7 czerwca 2004.
(info Tomasz Dąbrowa)

Dodaj komentarz