W Archangielsku odtworzono “altanę Grina”. A kto pamięta o A. Grinie?

Aleksander Grin, a właściwie Aleksander Griniewski (1880-1932) to rosyjski pisarz pochodzenia polskiego, syn Rosjanki Anny Lepkowej i Stefana Hryniewskiego, powstańca z 1863 roku z powiatu dziśnieńskiego, zesłanego w głąb Rosji.

Losy przyszłego pisarza mogłyby być źródłem niejednej powieści przygodowej. Był człowiekiem niepokornym, wciąż szukającym swego miejsca w życiu: z trudem skończył szkołę w Wiatce (napisał obraźliwy wiersz o nauczycielach), zarabiał jako introligator, przepisywał dokumenty. W 1896 r. wyjechał do Odessy, gdzie zaciągnął się na parowiec kursujący na trasie Odessa – Batumi – Odessa. Udało mu sie nawet trafić za granice, do egipskiej Aleksandrii. Żeglarzem Green był żadnym, wkrótce pokłócił się z kapitanem i opuścił statek. Po rocznym pobycie w Wiatce wyjechał do Baku . Tam próbował wielu zawodów – był rybakiem, robotnikiem, pracował w warsztatach kolejowych. Latem znów wrócił do ojca, po czym ponownie wyruszył w podróż. Był drwalem, poszukiwaczem złota na Uralu, górnikiem w kopalni żelaza, przepisywał teksty w teatrze.

W 1902 roku zaciągnął się na służbę do 13. Orowajskiego Rezerwowego Batalionu Piechoty, stacjonującego w Penzie. Przetrwał tam pół roku, z czego trzy i pół miesiąca spędził w karcerze. Zdezerterował, został złapany, ponownie uciekł.

W wojsku Grin uległ propagandzie socjalistyczno-rewolucyjnej. To towarzysze partyjni docenili młodego buntownika i pomogli mu ukryć się w Symbirsku. Od tego momentu Grin pod pseudonimem „Долговязый” (drągal) wszystkie swe siły poświęcił walce ze znienawidzonym systemem społecznym, choć odmówił udziału w aktach terrorystycznych, ograniczając się do propagandy wśród robotników i żołnierzy.

Za działalność antyrządową Grin został aresztowany w 1903 roku, nim jednak doszło do sądu dwukrotnie próbował uciec z więzienia. W lutym 1905 roku sąd marynarki wojennej w Sewastopolu skazał go na 10 lat zesłania na Syberię, jednak już w październiku 1905 roku został zwolniony na mocy powszechnej amnestii.

W Sewastopolu Grin związał się z Ekateriną Bibergal, rewolucjonistką (pseudonim “Kicia”), córką więźnia politycznego Aleksandra Bibergala. Romans do długich nie należał. W styczniu 1906 roku spotkali się w Petersburgu. Tam doszło do burzliwego rozstania, podczas którego, w ataku furii, Grin strzelił do niej z pistoletu. O co poszło? On kochał ją, ale ona wolała rewolucję… Na szczęście kula przeszła obok serca, a podczas policyjnego przesłuchania Bibergal nie zdradziła swego byłego kochanka,

Wkrótce Grin został ponownie aresztowany. W więzieniu odwiedzała go (udając narzeczoną) Wiera Abramowa, córka bogatego urzędnika sympatyzującego z rewolucjonistami. To był tradycyjny sposób utrzymywania kontaktu z aresztowanymi rewolucjonistami. Zakochał się w niej od pierwszego wejrzenia, wkrótce wzięli ślub w więziennej cerkwi. 

W maju Grin został zesłany na cztery lata do Turynska w prowincji Tobolsk. Wytrzymał tam tylko trzy dni i uciekł do Wiatki, gdzie z pomocą ojca zdobył dowód osobisty na nazwisko Malginow (to będzie jeden z pseudonimów pisarza) i wyjechał do Petersburga.

Lata 1906-1908 były punktem zwrotnym w życiu Grina. Został pisarzem. W 1906 roku napisał dwa opowiadania Заслуга рядового Пантелеева (Zasługa szeregowca Pantelejewa) oraz Слон и Моська (Słoń i Mośka). Niestety prace te nie dotarły do czytelników: nakład pierwszej (broszura propagandowa dla żołnierzy, opisująca okrucieństwa armii wśród chłopów) został skonfiskowany przez policję w drukarni i spalony (zachowało się tylko kilka egzemplarzy), druga trafiła do drukarni, ale nie została opublikowana.

Dopiero od 5 grudnia możemy mówić o twórczej drodze Grina – to wówczas ukazało się pierwsze jego „legalne” dzieło: opowiadanie В Италию (Do Włoch) i podpisane „AA Mw ” (czyli Malginow). Natomiast jako „AS Grin” po raz pierwszy Grin podpisał się pod opowiadaniem Случай (Zdarzenie) (pierwsza publikacja – w gazecie „Towariszcz” z 25 marca/7 kwietnia 1907).

Na początku 1908 r. w St. Petersburgu Grin opublikował pierwszy zbiór swych publikacji. Ukazał on się pod tyłem Шапка-невидимка (Czapka-niewidka) z podtytułem Opowieści rewolucjonistów. Większość z nich dotyczyła działalności eserów, z którymi zresztą pisarz zerwał kontakty, powoli tworząc swój własny, bajkowo-idealny świat, jakże niepodobny do rewolucyjnych ideałów. Wyraźnie widać to w dwóch opowiadaniach Остров Рено (Wyspa Reno) i Колония Ланфиер (Kolonia Lanfer), które weszły w skład drugiego zbioru jego opowiadań (Рассказы/Opowiadania, 1910). W tych latach Grin publikował 25 opowiadań rocznie.

W lipcu 1910 roku policja w końcu odkryła, że ​​pisarz Grin to tak naprawdę zbiegły Griniewski. Po raz trzeci został aresztowany i jesienią 1911 r. zesłany do Pinegi w guberni archangielskiej. Wiera powędrowała wraz nim. Zesłanie było krótkie. W maju 1912 r. państwo Griniewscy wrócili do Petersburga. Małżeństwo jednak nie wytrzymało trudów losów i charakteru męża – jesienią 1913 roku Wiera postanowiła z nim się rozstać. W swoich wspomnieniach skarżyła się na nieprzewidywalność i niekontrolowalność Grina, jego nieustanne bujanie w obłokach, co wprost prowadziło do nieporozumień. Pisarz próbował pojednać się z nią, jednak bez powodzenia. Ze zdjęciem Wiery nie rozstał się do końca życia.

Co zaś tyczy się twórczości literackiej Grina, to wówczas pojawiły się kolejne pisane w bajkowo- romantycznym duchu opowiadania, w których ostatecznie kształtują się cechy wymyślonego przez niego kraju, które krytyk literacki K. Zelinski nazwie „Grinlandią”.

Po wybuchu I wojny światowej niektóre opowiadania Grina nabrały antywojennego charakteru. Z powodu niedopuszczalnego komentarza na temat panującego monarchy Grin do końca 1916 r. ukrywał się w Finlandii, ale na wieść o wybuch rewolucji lutowej wrócił do Piotrogrodu.

Po rewolucji październikowej felietony Grina, w których potępiał panoszące się okrucieństwo i bezprawie, pojawiły się jeden po drugim w czasopiśmie „Новый сатирикон” („Nowy satyrykon”) oraz w niszowej gazecie „Чёртова перечница”. Pisał tam m.in.: W mojej głowie nijak nie układa się, że gwałt można pokonać gwałtem. Wiosną 1918 r. pisma opozycyjne zostały zdelegalizowane, Grin został aresztowany po raz czwarty, nawet groziło mu rozstrzelanie. Według A.N. Warłamowa, wszystko wskazywało na to, że Grin nie akceptował życia sowieckiego (…) nawet bardziej niż tego życia przedrewolucyjnego: nie przemawiał na zebraniach, nie wstępował do żadnych ugrupowań literackich, nie podpisywał zbiorowych listów, pism i apeli do Komitetu Centralnego partii, pisał wg starej ortografii, żył wg starego kalendarza (…) ten marzyciel i wynalazca (…) nie żył w kłamstwie.

W międzyczasie Grin uzyskał zgodę na rozwód, z czego natychmiast skorzystał, żeniąc się z niejaką Marią Dolidze. Małżeństwo okazało się jednak totalną pomyłką i po kilku miesiącach para rozstała się.

Latem 1919 r. Grin został wcielony do Armii Czerwonej jako sygnalista, ale wkrótce zachorował na tyfus i przez prawie miesiąc leżał w szpitalu. Maxim Gorky wysłał ciężko choremu miód, herbatę i chleb.

Po wyzdrowieniu, Gorki wystarał się Grinowi o rację żywnościową i mieszkanie – pokój w ,,Domu Sztuki” przy Newskim Prospekcie 15. Sąsiedzi wspominali, że Grin żył jak pustelnik, prawie z nikim się nie kontaktował, ale to właśnie tutaj napisał swoje najsłynniejsze, wzruszająco-poetyckie dzieło – Szkarłatne żagle (opublikowane w 1923 roku). Trudno było sobie wyobrazić, jakim cudem ten jasny kwiat, rozgrzany miłością do ludzi, mógł urodzić się tutaj, w ponurym, zimnym i na wpół zagłodzonym Piotrogrodzie, w zimowym zmierzchu surowego 1920 roku; i że stworzył go człowiek na pozór ponury, niegościnny i jakby zamknięty we własnym świecie, do którego nikogo nie chciał wpuszczać – wspomina Rożdiestwienski. Jednym z pierwszych, którzy docenili to arcydzieło, był Maxim Gorki, który często czytał gościom fragment, gdy Assol, główna bohaterka powieści – dostrzega baśniowy żaglowiec.

Wiosną 1921 roku Grin znów się ożenił – tym razem wybranką jego serca była 26-letnia wdowa, pielęgniarka Nina Mironowa (po pierwszym mężu Korotkowa). Przeżyli wspólnie 1 1 lat i oboje uważali ten czas za dar losu. To jej poświęcił Grin pierwsze wydanie Szkarłatnych żagli.

Kolejne lata wypełnione były pracą literacką i zmaganiem się z codziennym bytem. W czasach NEP-u Grin wydał kolejny zbiór opowiadań pt. Белый огонь (Biały ogień). W jego skład weszło opowiadanie Корабли в Лиссе (Okręty w Lissie), które pisarz uznawał za jedno ze swych najlepszych prac literackich.

Za honoraria Grin kupił mieszkanie w Leningradzie, sprzedał je i kupił dom w Teodozji, na Krymie. Inicjatorką tej zmiany była Nina, która chciała uchronić męża przed pijackim towarzystwem piotrogradzkim i udawała chorą. Jesienią 1924 r. Grin kupił mieszkanie przy Galerii nr 10 (obecnie znajduje się tu Muzeum Aleksandra Grina ). Niekiedy para wyjeżdżała do Koktebel, aby zobaczyć się z Maximilianem Wołoszynem.

Jesienią 1926 roku Grin ukończył swoje główne arcydzieło – powieść Бегущая по волнам (Biegnąca po falach), nad którym pracował przez półtora roku. Ta powieść łączy w sobie najlepsze cechy talentu pisarza: głębokie mistyczne wyobrażenie o potrzebie snu i jego realizacji, subtelny psychologizm poetycki, fascynującą romantyczną fabułę. Autor przez dwa lata starał się ją wydać. Udało to się dopiero pod koniec 1928 r. Książka ukazała się w wydawnictwie „Земля и фабрика”. Z wielkim trudem udało mu się wydać rok później swe ostatnie powieści: Джесси и Моргиана (Dżesii i Morgiana) oraz Дорога никуда (Droga donikąd).

Odwołanie przez władze sowieckie NEP-u położyło kres karierze Grina. Od 1930 r. cenzura, motywując swą decyzję stwierdzeniem nie nadążacie za epoką”, zakazała wznawiać książki Grina, a z nowych pozwoliła na druk tylko jednej w ciągu roku. Przyszły trudne czasy. Mieszkanie w Teodozji trzeba było sprzedać – przenieśli się do miasta Stary Krym, gdzie życie było tańsze, ale i tak często przymierali głodem. Grin znów zaczął pić.

W 1931 r. Aleksander Grin pisał: Nie mamy ani gazu, ani herbaty, ani cukru, ani tytoniu, ani masła, ani mięsa. Ledwie powłóczę nogami. 

Powieść Недотрога (Niedotykalska), nad którą w tym czasie Grin zaczął pracować, nigdy nie została ukończona. Grin przemyślał całą fabułę do końca, a Ninie tak kiedyś powiedział: Niektóre sceny są tak dobre, że na ich wspomnienie sam się uśmiecham. Pod koniec kwietnia 1931 roku, już ciężko chory, Grin udał się po raz ostatni (przez góry) do Koktebel, aby odwiedzić Wołoszyna. Trasa ta wciąż jest popularna wśród turystów i nazywana jest „Ścieżką Grina”.

W 1932 Grin starał się o rentę poprzez Stowarzyszenie Pisarzy. Jednak żadnej odpowiedzi nie dostał. Jak po latach się wyjaśniło podczas obrad zarządu Stowarzyszenia Lidia Sejfullina tak powiedziała: Grin jest naszym ideologicznym wrogiem. Stowarzyszenie nie powinno pomagać takim pisarzom! Nie damy ani grosza! Prośba o pomoc wysłana na ręce Gorkiego również pozostała bez odpowiedzi. We wspomnieniach Niny okres ten charakteryzuje jedno zdanie: Wtedy zaczął umierać.

Alexander Grin zmarł 8 lipca 1932 r. Miał tylko 52 lat, pokonał go los, władza sowiecka, rak żołądka. Na dwa dni przed śmiercią wyspowiadał się .

Pisarz został pochowany na cmentarzu miejskim Starego Krymu. Nina wybrała miejsce, z którego widać morze, a na grobie Grina lata później pojawił się pomnik autorstwa Tatiany Gagarin “Biegnąca po falach”.

Nina Grin zmarła 27 września 1970 roku w kijowskim szpitalu. Chciała być pochowana z mężem, ale miejscowe władze partyjne nie wyraziły na to zgody (powojenne losy żony Grina to również historia na książkę); ciało Niny zostało pochowane na drugim końcu cmentarza. 23 października następnego roku, w dzień jej urodzin, przyjaciele przenieśli nocą trumnę we właściwe miejsce.

Książki „sowieckiego romantyka” były wydawane w ZSRR do 1944 roku. W oblężonym Leningradzie w 1943 roku przez radio czytane były Szkarłatne żagle, w moskiewskim Teatrze Bolszoj odbyła się premiera baletu wg tej książki. Podczas walki z kosmopolityzmem, książki Grina, uznawane za obce literaturze proletariackiej, masowo były usuwane z bibliotek.

Po śmierci Stalina (1953 r.) Grin powrócił do literatury, Szkarłatne żagle i Biegnąca po falach doczekały się ekranizacji filmowej. Przeniesienia tej pierwszej na ekrany kin podjął się w 1961 roku Aleksander Ptuszko, rolę bohaterki, Assol, odegrała szesnastoletnia uczennica i przyszła gwiazda radzieckigo kina Anastazja Wiertyńska. Biegnącą po falach sfilmowano dwa razy. W 1967 roku w reżyserii Pawła Lubimowa (kooperacja radziecko-bułgarska) oraz w 2007 w reżyserii Walergo Pendrakowskiego.
W 1971 roku w Starym Krymie otwarto Państwowy Dom-Muzeum A.S. Grina, a w 1980 roku w Kirowie otwarto muzeum poświęcone pisarzowi.

W latach dwutysięcznych Szkarłatne żagle, ale już w formie realnej, nie fikcji literackiej, stały się symbolem balu absolwentów rosyjskich szkół średnich. Co roku, w połowie czerwca, na Newę wieczorową porą, przy dźwiękach fanfar i w świetle sztucznych ogni, wypływa szkarłatny żaglowiec – symbol marzeń i nadziei. To święto ściąga do St. Petersburga setki tysięcy gości z Rosyjskiej Federacji i z całego świata, jest jedną z wizytówek miasta.

(źródło Wikipedia, kresy.pl)