Biblioteka Narodowa opublikowała raport o stanie czytelnictwa w Polsce. Na zadawane od 1992 roku pytanie o czytanie w całości lub fragmencie co najmniej jednej książki w ciągu 12 miesięcy poprzedzających badanie twierdząco odpowiedziało 42% respondentów. To najlepszy wynik od sześciu lat. Oznacza wzrost o 3 % w skali roku i o 5 % w skali dwóch lat. Powoli można więc mówić o powodach do ostrożnego optymizmu.
A oto skrót Raportu
KTO CZYTA KSIĄŻKI?
Kobiety czytają częściej niż mężczyźni (odpowiednio 51% i 33%), wśród kobiet większa jest również grupa osób czytających najintensywniej – co najmniej 7 książek w ciągu roku przeczytało 15% z nich (w przypadku mężczyzn odsetek ten wynosi 7%). 52% kobiet lubi lub bardzo lubi czytać książki (taką postawę deklaruje 32% mężczyzn), natomiast nie lubi lub bardzo nie lubi tego robić 23% respondentek (w przypadku mężczyzn 44%).
Najmniej czytelników jest wśród osób najstarszych – powyżej 60 lat 33%, a powyżej 70 lat tylko 22%. W grupie wiekowej 15-18 lat czytelników jest aż 76%, co w sposób oczywisty wiąże się z nauką w szkole, choć warto przy tym odnotować fakt, że jednocześnie co czwarta osoba w tej grupie deklaruje, że w ciągu roku nie czytała żadnej książki.
Czytanie książek częściej deklarują mieszkańcy miast co najmniej półmilionowych (55%) oraz tych liczących 50-100 tys. mieszkańców (56%). Najmniej czytelników książek jest na wsiach (37%) i w miastach do 20 tys. mieszkańców (38%).
Czytanie książek jest związane również z subiektywną oceną własnej sytuacji materialnej. Częściej czytają ci, którym – w ich ocenie – pieniędzy starcza na wszystko (57%) oraz ci, którzy oprócz tego są w stanie odkładać jakieś środki na przyszłość (63%). Czytająca grupa osób o najtrudniejszym położeniu ekonomicznym wysi 18%.
KSIĘGOZBIORY DOMOWE
31% badanych nie ma żadnych książek lub ma tylko podręczniki szkolne. Księgozbiory domowe posiada 64% respondentów, gromadzenie zarówno książek papierowych, jak i elektronicznych deklaruje zaś zaledwie 6%. Przeszło połowa domowych księgozbiorów zawiera do ok. 50 tomów. Względnie duże kolekcje książek (powyżej 500 woluminów) są w posiadaniu znikomego odsetka badanych, przy czym dotyczy to również osób z wyższym wykształceniem (takie księgozbiory ma ok. 3% z nich). Książkami otaczają się przede wszystkim ci, którzy mają do nich pozytywny lub bardzo pozytywny stosunek emocjonalny – ok. 8% osób deklarujących takie postawy posiada na własność więcej niż 500 tomów.
CZYTANIE KSIĄŻEK W FORMATACH CYFROWYCH
W 2020 roku prawie co czwarta badana osoba w wieku co najmniej 15 lat (23%) nie korzystała z komputera, tabletu ani smartfona. Poza światem cyfrowym znajdowały się przede wszystkim osoby najstarsze (83% w grupie powyżej 70 lat), o najniższym poziomie wykształcenia (50% respondentów z wykształceniem podstawowym lub gimnazjalnym i 37% z wykształceniem zasadniczym zawodowym), emeryci i renciści (62%), bezrobotni (47%), osoby nieposiadające w domu żadnych książek (46%) i takie, które bardzo nie lubią ich czytać (43%). Tak pojęte wykluczenie cyfrowe częściej jest udziałem mieszkańców wsi i miast co najwyżej dwudziestotysięcznych (27%).
Najintensywniej (powyżej 8 godzin dziennie) z mediów cyfrowych korzystają osoby najmłodsze (13% w grupie od 15 do 18 roku życia), uczące się lub studiujące (9%), posiadające papierowe i elektroniczne książki (19%), bardzo lubiące je czytać (8%).
Urządzenia mobilne (tablety i smartfony) służą badanym (zwłaszcza tym relatywnie młodym) m.in. jako narzędzia dostarczające rozrywki.
Czytelnicy zdecydowanie preferują książki papierowe. Książki w postaci elektronicznej, czytane z ekranu komputera, czytnika, telefonu lub tabletu wymieniło zaledwie 5% osób czytających książki.
Kupowanie książek w formie plików pobieranych na komputer lub inne urządzenie mobilne zadeklarowało 21% osób czytających książki na ekranach. W 2020 roku odnotowaliśmy mniejsze zainteresowanie książkami pobranymi bezpłatnie z internetu (18% w stosunku do 37%). Z drugiej strony zwraca uwagę relatywnie wysoki odsetek czytelników korzystających z książek udostępnianych w formie streamingu w ramach opłaty abonamentowej (28%).
CO CZYTAMY?
Oceniając wybory lekturowe 2020 roku widoczna jest kontynuacja trendów z lat wcześniejszych. Nie odnotowano żadnych wydarzeń czytelniczych, to jest nowych książek i autorów, którzy zdobyliby masową publiczność czytelniczą. Dwoje polskich autorów – Olga Tokarczuk i Remigiusz Mróz – już drugi rok z rzędu otwiera listę najpoczytniejszych autorów, mając najwięcej czytelników.
Mróz lokuje się już czwarty rok w pierwszej piątce najpopularniejszych pisarzy i jest obecnie bezkonkurencyjnym liderem. Jest to autor najchętniej czytanej przez Polaków i bardzo bogato reprezentowanej w wyborach czytelniczych literatury sensacyjno-kryminalnej. Na kolejnych miejscach: Stephen King, Harlam Coben, Adam Mickiewicz, na siódmym Henryk Sienkiewicz.
Wśród czytanych tytułów zwraca uwagę obecność kilkudziesięciu rodzimych pisarzy i pisarek, z których wielu dopiero niedawno pojawiło się na rynku wydawniczym.
Równolegle ujawnia się coraz wyraźniej swoiste osamotnienie Olgi Tokarczuk, jako autorki mającej masową publiczność czytelniczą i jednocześnie przypisywanej do literatury uznawanej przez znawców za wysokoartystyczną.
- Najchętniej wybierany przez Polaków typ książek jest literatura sensacyjno-kryminalna – najchętniej
- Popularna literatura obyczajowo-romansowa, a także powieści obyczajowe z nastoletnimi protagonistami – to przede wszystkim wybór kobiecy i dziewczęcy.
- Fantastyka dla dorosłych (fantasy, science fiction i in.) z kolei czytana jest dwukrotnie częściej przez mężczyzn, zwłaszcza w wieku 25–39 lat.
- Klasyka, literatura dawna, która była przede wszystkim czytana przez młodzież szkolną (stanowiła 38% wyborów takich czytelników). Poza obowiązkiem szkolnym natomiast była wybierana z reguły przez najstarszych czytelników, w wieku powyżej 70 lat.
- Współczesna literatura wysokoartystyczna – co piąta osoba z wyższym wykształceniem i co dziesiąta mająca wykształcenie zasadnicze zawodowe zadeklarowała czytanie takiej literatury.
- Literatura non-fiction to częściej męskie wybory lekturowe. Nastoletni czytelnicy nie są zainteresowani lekturą dotyczącą współczesnych problemów: żaden badany w wieku 15–18 lat nie sięgnął po książki podróżnicze i reportaże, a narracje o XX wieku i biografie też stanowiły margines ich wyborów czytelniczych. Te ostatnie to natomiast – obok kryminałów oraz fantastyki dla dorosłych – najbardziej interesujący typ książek dla młodych dorosłych, w wieku 25-39 lat.
- Literatura naukowa i upowszechniająca wiedzę oraz wszelkie podręczniki to wybór czytelniczy znacznie częściej wskazywany przez mężczyzn oraz osoby młode, zwłaszcza w wieku 18–25 lat.
W 2020 roku Biblioteka Narodowa przeprowadziła kolejną edycję badania czytelnictwa książek w Polsce. Badanie to jest realizowane cyklicznie od 1992 roku. Tak jak dotychczas założenia poznawcze badania, zasady doboru próby, a także wstępne hipotezy wraz z ich operacjonalizacją w formie kwestionariusza zostały sformułowane w Pracowni Badań Czytelnictwa BN, realizację badania w terenie zaś powierzono zewnętrznym firmom (Ipsos Sp. z o.o. oraz Kantar Polska S.A.). Każda z nich przeprowadziła wywiady z ok. 1000 respondentów. Podstawę empiryczną niniejszego raportu stanowią zatem wyniki dwóch niezależnych sondaży na ogólnopolskiej próbie reprezentatywnej osób w wieku co najmniej 15 lat, o łącznej liczebności 2015 respondentów, zrealizowane w drugiej połowie listopada 2020 roku. Podobnie jak w poprzednich latach posłużono się metodą CAPI (Computer Assisted Personal Interview). Kwestionariusz składał się z 12 pytań różnego typu: otwartych, półotwartych i zamkniętych.
Dział, w którym zamieszczane są drobne informacje z rynku wydawniczo-księgarsko-poligraficznego.