Ta książka kilka lat czekała na wydanie. Kilkaset stron, kolor, ikonografia, praca redakcyjna, grafika… Koszt wydania takie publikacji to dziesiątki tysięcy. Jej wydawca zwrócił się do nas z pytaniem, czy jesteśmy zainteresowani jej wydaniem – byliśmy, ale co z tego. Taka publikacja przerasta nasze możliwości. Zasugerowaliśmy szukanie sponsorów, staranie się o dotację… I oto niespodzianka. W wykazie tegorocznych dofinansowań w ramach ministerialnego programu Literatura znaleźliśmy prezentowaną nam książkę. Kwota dofinansowania – 32 tys. zł. Zostało więc tylko czekać. Wydawca (Oficyna Kolekcjonerska Dariusz Pawłowski) znalazł jeszcze kilku sponsorów i oto w pierwszych dniach grudnia książka/album Jana Strausa pt. Teraz okładka! pojawiła się na rynku. GRATULUJEMY!
Poniżej publikujemy materiał przysłany nam przez wydawcę.
Książka Jana Strausa – Teraz okładka! to pionierskie opracowanie poświęcone historii polskich okładek książkowych. Obszerny tekst został uzupełniony ponad 2 000 ilustracjami!
Wyjątkowość pracy polega na rzetelnym i merytorycznym omówieniu losów polskiej okładki, charakteryzującą się wyraźną ciągłością projektowania graficznego przez ponad dwieście lat, obejmującym okres od chwili narodzin tego artefaktu (a więc od końca XVIII wieku) aż do momentu wybuchu II wojny światowej. Książka Jana Strausa, bibliofila i kolekcjonera, którą można śmiało potraktować jako próbę naszkicowania historii polskiego projektowania graficznego w latach 1800-1939, jest niezwykle istotnym i bogatym materiałem poznawczym z zakresu historii polskiej okładki, tym cenniejszym, że opartym na unikatowych, gromadzonych przez wiele dziesiątków lat własnych zbiorach autora.
W opisywanej tu historii (pomimo oczywistej ciągłości) zostały wyodrębnione trzy okresy, którym odpowiadają trzy kolejne części niniejszej pracy.
Pierwsza z nich, obejmująca okres od chwili narodzin okładki do końca XIX wieku, ze względu na szczupłą liczbę zachowanych artefaktów ma w dużej mierze charakter heurystyczny. Opowiada ona o pierwszych polskich papierowych okładkach w ogóle, mających wówczas charakter drukowanego opakowania zastępczego, poprzedzającego indywidualną oprawę introligatorską, w swoich, niezwiązanych z treścią książki ozdobach, taką oprawę naśladujących. Wyodrębnia również pierwsze polskie okładki z tradycją tą zrywające, ze szczególnym naciskiem na moment narodzin pierwszych polskich okładek sygnowanych imieniem i nazwiskiem projektanta, a więc pierwszych polskich okładek autorskich. Dużo miejsca w tej części poświęcono pojawieniu się okładki broszurowej o ewidentnych, indywidualnych walorach artystycznych, przy okazji opisując dorobek pierwszych, tworzących ją artystów: Wincentego Smokowskiego, Kajetana Kielisińskiego, Juliusza Kossaka, Wojciecha Gersona, Walerego Eliasza Radzikowskiego i wielu innych. Do liczących się nie tylko objętościowo ciekawostek w tej części książki należą okładki autorstwa Kamila Cypriana Norwida i Józefa Ignacego Kraszewskiego.
Osobliwością, zwłaszcza drugiej połowy wieku, było pojawienie się sztywnej, najczęściej kartonowej lub płóciennej, oprawy wydawniczej, która na rynku wydawniczym (przynajmniej w zachowanych do dziś artefaktach) zdominowała, a nawet częściowo wyparła wyposażone w papierowe okładki oprawy broszurowe. Ponieważ projektantami zdobiących te oprawy płóciennych okładek byli również wymienieni powyżej artyści, zjawisku temu również poświęcono wiele miejsca. W kolejnych rozdziałach opisano także wpływ, jaki na zewnętrzną szatę polskiej książki w XIX wieku wywarli najwybitniejsi polscy wydawcy, którzy kosztowne, płócienne oprawy finansowali, oraz introligatorzy, którzy wykonywali je na zlecenie lub z własnej inicjatywy. Ci ostatni, tacy jak np.: Kantor, Żenczykowski, Wójcik czy też Puget, byli często również projektantami tychże opraw.
Część druga pracy, w przybliżeniu obejmująca okres od roku 1900 do roku 1918, prawie w całości została poświęcona okładce okresu Młodej Polski. W epoce tej nastąpiło istotne odrodzenie polskiej książki, traktowanej jako autonomiczne dzieło sztuki. Znalazło to swoje odbicie na okładkach rysowanych przez najwybitniejszych artystów epoki, m.in.: Stanisława Wyspiańskiego, Józefa Mehoffera, Leona Wyczółkowskiego, Edwarda Okunia, Wojciecha Weissa czy też Witolda Wojtkiewicza. Obok tych wielkich mistrzów, którzy sztukę książki, a więc i okładkę traktowali jako uzupełnienie swojej podstawowej działalności artystycznej, wiele miejsca w niniejszej pracy zarezerwowano dla twórców (z wykształcenia jak ich wielcy poprzednicy najczęściej malarzy), którzy jak np. Jan Bukowski czy Kazimierz Procajłowicz sztuce książki i okładce poświęcili gros swojego artystycznego życia. Podczas omawiania dorobku poszczególnych mistrzów Młodej Polski skoncentrowano się na okładce nie tylko pojętej jako dzieło sztuki, ale będącej również istotnym nośnikiem szybko postępujących u progu XX wieku przemian obyczajowych i społecznych. Zagadnieniu temu w niniejszej pracy poświęcono kilka rozdziałów, takich jak: “Eros i Thanatos”, “Taki pejzaż” czy też “W obliczu rewolucji”. Osobny rozdział dotyczy książki dziecięcej, która w omawianym okresie odegrała ogromną rolę w kształtowaniu wyobraźni plastycznej przyszłych czytelników, po raz pierwszy bowiem w historii polskiej książki była ona projektowana przez wybijających się na pierwszy plan twórców, takich jak np.: Anna Gramatyka Ostrowska, Zofia Stryjeńska, Jan Rembowski czy Stanisław Dębicki. Ostatniemu z wymienionych, nieustannie poszukującemu nowych rozwiązań, poświecono zresztą dodatkowo dużo miejsca.
Część trzecia pracy, najobszerniejsza, obejmuje wielowątkowy okres dwudziestolecia międzywojennego, charakteryzujący się wielością różnorakich, często skrajnie przeciwstawnych propozycji artystycznych, które razem wzięte w połowie lat 30. XX wieku doprowadziły do narodzin okładki bardzo uproszczonej w rysunku, operującej – w zakresie reklamowanych treści – skrótem myślowym. Najlepszymi wyrazicielami tego stylu byli założyciele atelier: Levitt-Him, Girs-Bracz i „MEWA” tudzież Tadeusz Piotrowski. Poza dość dokładnym omówieniem książkowego dorobku tych artystów, skupiono się w niniejszej pracy (cały czas pokazując i opisując konkretne okładki) na omówieniu poszczególnych trendów artystycznych, które znalazły swoje odzwierciedlenie w sztuce polskiej książki lat 20. i początku lat 30. Relacjonując omawiane zjawiska, zadbano o zachowanie pomiędzy nimi, wynikających chociażby z liczby artefaktów, odpowiednich proporcji, przywracając należyte miejsce w historii okładki kierunkom artystycznym bardziej, od awangardowych, zachowawczym. Omawiając te ostatnie, uwypuklono ich wielotorowość, podkreślając przy okazji dominującą rolę poetów w początkowym okresie kształtowania się polskiej typografii funkcjonalnej. Zwrócono również szczególną uwagę na drogi, którymi awangardowe koncepcje plastyczne docierały na polskie okładki. Nie umniejszając roli, powiązanego z książką i typografią, dorobku Awangardy w całokształcie sztuki polskiej, podkreślono fakt, że na propagowanie głoszonych poglądów nie miała ona w Polsce monopolu, będąc – z różnych, również historycznych powodów – w najważniejszych dla polskiej okładki latach 20. zjawiskiem o znaczeniu raczej niszowym. W kolejnych problemowych rozdziałach podkreślono rolę, jaką w propagowaniu na polskiej okładce pomysłów startującej u progu lat 20. światowej awangardy, odegrali chociażby: Tadeusz Gronowski, Stefan Norblin, Henryk Nowina Czerny, Artur Żmuda czy też Marian Walentynowicz – znowu to tylko niektórzy. Do zjawisk znanych nam już z okresów poprzednich w latach 20. doszły nowe, takie jak coraz częstsze traktowanie książki jako towaru, a jej okładki jako rodzaju grafiki reklamowej. Zjawisko to zostało dokładnie omówione w rozdziałach koncentrujących swoją uwagę na książce popularnej i tzw. literaturze wagonowej. Zwrócono też uwagę na znaczącą rolę grafików – z wykształcenia architektów – w tym względzie, problemowi temu został poświęcony osobny rozdział. Tematycznego bogactwa, jakie niesie polska okładka, nie da się ogarnąć bez zrozumienia roli, jaką odegrały w niniejszej opowieści zaszłości porozbiorowe. Stąd w niniejszej pracy osobne akapity zatytułowane: Wilno, Lwów, Lublin i Łódź.
Całość kończy rozdział poświęcony międzywojennej książce dziecięcej, w którym jak w lustrze odbija się cała międzywojenna epoka. Ogromny wpływ na jej ówczesny wygląd miał omówiony w niniejszej pracy dorobek Franciszki i Stefana Themersonów, mający swoje źródła nie tylko w książce sowieckiej, ale i – jak próbowano to w pracy pokazać – również w polskiej książce okresu Młodej Polski. Jest on szczególnie dla nas ważny, bo legł u podstaw całej przyszłej polskiej książki dziecięcej, w tym również okresu socrealizmu. Podobne Themersonom powiązania, pomiędzy okładkami książek z różnych epok, starano się w niniejszej pracy eksponować. Ani książka secesyjna, ani awangardowa nie narodziły się przecież w próżni. Dotyczy to nie tylko ikonografii, również typografii. O funkcjonalność – czytaj czytelność druku kłopotano się już przecież od czasu Biblii Gutenberga. Powiązaniu różnych nitek snujących się na polskiej okładce w przeciągu blisko 150 lat ma służyć niniejsza książka. Napisana przez kolekcjonera i bibliofila jest adresowana do wszystkich, którym książka i jej szata zewnętrzna jest bliska.
Jan Straus, urodzony w 1946 roku w Jeleniej Górze, dr inżynier, aktualnie emeryt. W swoim czasie dyrektor ds. nauki Instytutu Mechaniki Precyzyjnej w Warszawie, dyrektor departamentu dawnego Ministerstwa Współpracy Gospodarczej z Zagranicą i Centralnego Zarządu Inżynierii, doradca prezesa w Elektrim SA. Odznaczony odznaką Zasłużony dla Kultury Polskiej. Kolekcjoner dawnej książki, jej historyk i bibliofil. Od 1974 roku członek Towarzystwa Bibliofilów Polskich w Warszawie. Swoją bogatą kolekcję książek (ponad 10 tys. egz.) wykorzystuje do propagowania idei pięknej książki, biorąc udział w licznych, nie tylko krajowych wystawach bibliofilskich.
Zgromadzony przez Strausa księgozbiór, w którego skład wchodzi unikalna kolekcja okładek do pierwodruków literatury polskiej XIX i XX wieku, służy mu do prowadzenia oryginalnych prac dotyczących przemian zachodzących w sztuce edytorskiej polskiej książki XIX i XX wieku. Z jego zbiorów korzystali i korzystają inni kolekcjonerzy i historycy książki, również historycy sztuki, jak chociażby wybitny znawca polskiej awangardy Piotr Rypson, również instytucje państwowe. Wygłosił ponad piętnaście prelekcji na tematy związane z książką i ludźmi książki. Cykl jego esejów, poświęconych mało znanym faktom z pogranicza edytorstwa i literatury ukazuje się w roczniku Towarzystwa Bibliofilów Polskich – AKAPIT. Prelekcje Jana Strausa w TBP zaowocowały książką poświęconą historii polskiej erraty, będącej częścią historii edytorstwa polskiego. Ukazała się ona w 2012 roku pod tytułem: Przygoda z erratą. Jest ponadto autorem cyklu esejów o dawnej książce opublikowanych na łamach stron internetowych warszawskich antykwariatów „Lamus” i „Kwadryga”. Jako mieszkaniec Warszawy współpracuje z miejscowymi organizacjami kulturalnymi. W 2010 roku wziął udział w wystawie Bibliofile Ochoty prezentują, która miała miejsce w Galerii Ekslibrisu mieszczącej w Bibliotece Publicznej przy ulicy Grójeckiej 107. Eksponował tam kolekcję artystycznych opraw, dziewiętnastowiecznych modlitewników i fragmenty swoich zbiorów ludowej sztuki sakralnej. W galerii tej, w roku 2017, miała również miejsce jego wystawa poświęcona kresom polskim. Wystawie towarzyszył katalog jego autorstwa zawierający bibliografię ponad 700 książek, wydanych w latach 1800–1939, opisujących Kresy. Jest to pierwsza tego typu drukowana bibliografia. Od kilu lat bierze czynny udział we wrześniowym, warszawskim festiwalu kultury żydowskiej Warszawa Isaca Singera. Wygłaszał tutaj prelekcje poświęcone judaikom polskim. Był współorganizatorem i współautorem katalogów kilku aukcji bibliofilskich o zasięgu ogólnopolskim. Wpływy z mini aukcji organizowanych z jego zbiorów, były przekazywane w całości na cele statutowe Towarzystwa Bibliofilów Polskich. Owocem jednej z jego prelekcji jest monografia poświęcona fotomontażowi na okładkach polskich książek w dwudziestoleciu międzywojennym, zatytułowana Cięcie. Ukazała się ona w 2015 roku jako 22 tom warszawskiej oficyny „40000 malarzy”.
Wydawca: Dariusz Pawłowski – bibliofil i kolekcjoner, wiceprezes od roku 2019 Towarzystwa Bibliofilów Polskich w Warszawie. Ukończył w roku 2012 studia podyplomowe “Rynek sztuki i antyków” na Krakowskiej Akademii im. A. F. Modrzewskiego. W roku 2018 był słuchaczem studiów podyplomowych “Polityka wydawnicza i księgarstwo” na Uniwersytecie Warszawskim. Pomysłodawca, wydawca oraz współautor książki wydanej w roku 2012 pt. Zieloni Kanonierzy – pierwszej publikacji na rynku wydawniczym o historii sekcji koszykówki Legii Warszawa. Publikacja ukazała się z okazji 100-lecia klubu.
Więcek o książce i spotkaniach promocyjnych z autorem na FB Oficyny Kolekcjoner
Najbliższe planowane spotkanie autorskie: 15.12.2021, godz. 19:00 w Galerii Stations of Art – Warszawa .
Aby wziąć udział w wydarzeniu, należy wysłać zgłoszenie do dnia 13 grudnia 
https://forms.gle/dhosxFWj2CZbWnJB9
Każde zgłoszenie zostanie potwierdzone do dnia 14 grudnia. Liczba miejsc jest ograniczona.
Dział, w którym zamieszczane są drobne informacje z rynku wydawniczo-księgarsko-poligraficznego.
One thought on “„Teraz okładka!” – perełka wydawnicza dla miłośników książek”