W 2022 roku Muzeum Podlaskie otrzymało dofinansowanie ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego na przeprowadzenie konserwacji dwóch cennych ksiąg ze zbiorów muzealnej biblioteki: Biblii Brzeskiej z 1563 oraz Biblii hebrajskiej (tzw. Biblii Huttera) autorstwa Eliasa Huttera z 1587 roku.
Zakres prac konserwatorskich, w wypadku obu starodruków, był bardzo szeroki. Między innymi oczyszczono karty oraz oprawę z zabrudzeń, usunięto stare reparacje i podklejenia oraz oczyszczono karty ksiąg na mokro, w kąpieli wodnej. Następnie wzmocniono strukturalnie niektóre karty, uzupełniono lub podklejono ubytki i sklejono drobne przedarcia oraz zrekonstruowano brakujące elementy. Uzupełnień i napraw potrzebowały też deski, skóry oraz elementy metalowe, z których wykonano oprawy starodruków. W wypadku Biblii Brzeskiej zabiegi wymagały demontażu szycia i rozłożenia bloku na karty, po zakończeniu prac szycie zostało dokładnie odtworzone. Udało się również rozjaśnić plamę atramentu na dwóch kartach Biblii Brzeskiej, uwidaczniając znajdujący się pod nią tekst. Przy okazji prac konserwatorskich obie księgi zostały zdigitalizowane oraz otrzymały nowe opakowania ochronne.
Biblia Brzeska to jedna z najcenniejszych pozycji w Bibliotece Muzeum Podlaskiego w Białymstoku. Jej nazwa pochodzi od miejsca wydania, czyli Brześcia Litewskiego. Inna nazwa to Biblia Radziwiłłowska od nazwiska fundatora. Znana jest jeszcze jej trzecia nazwa – Biblia pińczowska – od miejsca, w którym została przetłumaczona. Pełny tytuł tejże książki brzmi: Biblia świeta, tho iest, Księgi Starego y Nowego Zakonu, właśnie z Żydowskiego Greckiego y Łacińskiego, nowo na Polski ięzyk, z pilnością y wiernie wyłożone (pisownia oryginalna). Ukazała się 4 września 1563 roku w Brześciu Litewskim w nakładzie 500. egzemplarzy. Dzieło dedykowane było królowi Zygmuntowi Augustowi.
Koncepcja powstania Biblii w języku polskim pochodziła od polskich protestantów. Uważali oni, zgodnie z zasadami reformacji, że Pismo Święte powinno być szeroko dostępne, więc należy je przekładać, powielać i czytać w językach narodowych. Tłumaczenia Biblii z języków oryginalnych, czyli hebrajskiego i greckiego oraz łacińskiej Wulgaty, dokonała grupa uznanych teologów i myślicieli protestanckich. Prace translatorskie trwały od 1559 do 1563 r. w Pińczowie, będącym głównym ośrodkiem Reformacji polskiej. Było to drugie pełne tłumaczenie Biblii na język polski (po katolickiej Biblii Leopolity). Tłumaczenie finansował książę Mikołaj Radziwiłł Czarny. On też wydał dzieło w swojej drukarni w Brześciu Litewskim.
Syn Mikołaja Radziwiłła, Mikołaj Krzysztof Radziwiłł, przeszedł na katolicyzm dzięki staraniom jezuitów. Okazał się gorliwym wyznawcą katolicyzmu. Potępił ojca – heretyka, jak go nazywał i postanowił wycofać i zniszczyć dostępny jeszcze nakład Biblii brzeskiej. Wykupione tomy spalił na rynku w Wilnie. Ocalało zaledwie kilkadziesiąt egzemplarzy tej interesującej Biblii. Niektóre źródła podają, że zachowało się tylko od 20 do 40 egzemplarzy. Znajdują się one w bibliotekach, muzeach i zbiorach prywatnych.
W Biblii brzeskiej znajdziemy drzeworyty na stronie tytułowej i w tekście Starego Testamentu. Spotkamy też drukowane, ozdobne inicjały i drobne zdobienia typograficzne. Biblia zawiera 786 kart i waży ok. 5 kg. Oprawa składa się z drewnianych okładzin obłożonych skórą z ozdobnymi tłoczeniami.
Biblia hebrajska autorstwa Eliasa Huttera: Derekh ha-kodesh li-‘ia’abre-nu tome ve-hu lamo ha-lah derekh ve-oilim lo iteo Hoc est Via sancta, quam non praeteribunt immundi, cum fit pro illis: A qua nec viatores, nec stulti aberrabunt, sive Biblia sacra została wydana w Hamburgu w 1587 roku. Elias Hutter jest też autorem oprawionego wraz z Biblią słownika Cubus alphabeticus sanctae ebraeae linquae, który został wydany również w Hamburgu w oficynie Jakuba Woldera w 1588 roku.
Unikatowość Biblii hebrajskiej polega na sposobie użycia czcionek drukarskich. Jako profesor Uniwersytetu w Lipsku Elias Hutter, aby ułatwić swoim studentom przyswojenie języka hebrajskiego wpadł na pomysł użycia dwóch rodzajów czcionek: pustych i wypełnionych. Rdzenie słów drukowano czcionką wypełnioną, zaś przedrostki i przyrostki – czcionką bez wypełnienia.
O szczególnej wartości Biblii stanowi fakt, że na świecie zachowało się jej bardzo niewiele egzemplarzy. Znajdują się one m.in. w Bibliotece Narodowej w Austrii, w Anglii oraz zbiorach prywatnych. W Polsce dwa egzemplarze różnych wariantów wydań znajdują się w Bibliotece w Warszawie, jeden egzemplarz jest w posiadaniu Biblioteki Muzeum Podlaskiego w Białymstoku.
(źródło i zdjęcia – FB Biblioteki Podlaskiej)
Dział, w którym zamieszczane są drobne informacje z rynku wydawniczo-księgarsko-poligraficznego.