Stan czytelnictwa w Polsce w 2022 roku

Pod koniec kwietnia Biblioteka Narodowa opublikowała wstępne wyniki badań stanu czytelnictwa w Polsce w 2022 roku. Publikujemy ich wybrane fragmenty (podtytuły pochodzą od redakcji).
Badanie realizowane jest w ramach Planu Ewaluacji i Monitoringu Narodowego Programu Rozwoju Czytelnictwa 2.0 na lata 2021–2025. Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach realizacji Narodowego Programu Rozwoju Czytelnictwa 2.0 na lata 2021–2025.

Wyniki czytelnictwa
Co trzecia osoba wśród co najmniej piętnastoletnich Polek i Polaków w ciągu ostatniego roku czytała co najmniej jedną książkę. Jesienią 2022 roku lekturę co najmniej jednej książki (papierowej lub cyfrowej) zadeklarowało 34% badanych w wieku co najmniej 15 lat. Jest to wynik dokładnie na tym samym poziomie, co zarejestrowany o tej samej porze przed rokiem. Nie uległ zmianie również odsetek osób czytających 7 i więcej książek. W szerszej perspektywie warto odnotować, że – pomijając rok 2020 – odsetek czytelników książek nie zmienia się w sposób istotny statystycznie od 2015 roku.

Kto czyta?
Książki czytają przede wszystkim osoby najlepiej wykształcone (58% absolwentów szkół wyższych i tylko 14% osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym) i uczące się (72%) (…) Kobiety częściej niż mężczyźni czytają książki, przy czym różnica ta jest bardzo wyraźna (odpowiednio 42% i 26%)…

Prawdopodobieństwo sięgnięcia po książkę jest odwrotnie proporcjonalne do wieku, najmniej osób deklarujących lekturę książek jest w najstarszej grupie wiekowej, zwłaszcza po 70 roku życia. Zależność ta jest pochodną m.in. poziomu wykształcenia – wśród osób najstarszych odsetek posiadaczy dyplomów wyższych uczelni jest najniższy (w grupie po 70 r.ż. takich osób jest zaledwie 8%). Najwięcej czytelników jest w największych miastach, najmniej natomiast na wsiach i w niewielkich miastach. Zależność ta nie ma jednak charakteru liniowego, tzn. w miastach liczących od 20 tys. do 50 tys. mieszkańców podstawowy wskaźnik czytelnictwa znajduje się na tym samym poziomie, co w miastach co najmniej dwustutysięcznych.

Czytelnictwo a pandemia
Obserwując zmiany w aktywności czytelniczej Polaków, jakie zaszły w czasie pandemii COVID-19 (…) można zauważyć osłabienie zainteresowania czytaniem książek w drugim roku pandemii (…) Okres edukacji zdalnej stanowił szczególne obciążenie dla młodzieży (…) Wiosną 2022 roku słabły obostrzenia sanitarne, a uczniowie mogli wrócić do szkół i wcześniejszego stylu życia. Zrealizowane wówczas badanie dokumentuje wzrost zainteresowania książkami, zwłaszcza badanych w wieku 15–18 lat (ta grupa wiekowa stanowiła 5% ogółu respondentów). Kolejny pomiar, z listopada tegoż roku, dowiódł, że proces powrotu do praktyk sprzed pandemii jest kontynuowany. W efekcie pod koniec listopada 2022 roku 72% badanych nastolatków było czytelnikami książek, w tym 18% deklarowało czytanie 7 i więcej książek…

Formaty cyfrowe
…zwraca uwagę stosunkowo niewielkie zainteresowanie audiobookami w kontekście wyraźnie większej popularności podcastów. Te ostatnie wygrywają z audiobookami w każdej grupie wiekowej, nawet wśród najstarszych respondentów. (…) Jakkolwiek można przypuszczać, że w niektórych sytuacjach słuchanie podcastów dostarcza informacji, których można by poszukiwać w książkach (…)

Źródło pozyskiwania książek
Wśród źródeł czytanych książek na pierwszym planie znajdują się te związane z posiadaniem danej lektury na własność, a więc zakupy (36%), prezenty (32%) oraz prywatny księgozbiór (20%). Bardzo istotne są wypożyczenia od rodziny lub znajomych (37%), najrzadziej zaś jako miejsce pozyskania poszukiwanej pozycji książkowej wskazuje się różnego typu biblioteki (łącznie 20%). Te ostatnie odwiedza się nie tylko po to, by wypożyczać książki, ale też w celu skorzystania z innych zasobów. Osób, które to zadeklarowały jest 12% w całej populacji i 28% w grupie czytelników. W tym kontekście trzeba odnotować, że 23% osób nieczytających książek wyraziło opinię, iż instytucje te powinny być otwarte w soboty, a więc, że również w tej grupie są osoby potencjalnie zainteresowane ich usługami. Warto podkreślić, że książki funkcjonują w relacjach społecznych. Świadczy o tym wysoka pozycja wypożyczeń od rodziny i znajomych oraz prezentów jako źródeł czytanych książek. Czytelnicy z wyższym wykształceniem – niezależnie od płci – czytane przez siebie książki najczęściej kupują (45%). Mężczyźni, zwłaszcza młodzi, bardzo rzadko czytają książki wypożyczone z bibliotek publicznych, w przypadku czytelników w wieku 18–59 lat jest to zaledwie 3%. Wiek czytelniczek wyraźnie różnicuje obyczaj kupowania i wypożyczania z bibliotek publicznych czytanych książek – aż 46% kobiet w wieku 25–39 lat czytane przez siebie książki kupuje, a tylko 12% wypożycza je z bibliotek publicznych. Czytelniczki po 60 roku życia częściej czytają książki pochodzące z bibliotek publicznych (21%), ale także w tej grupie wiekowej przeważają zakupy (29%). Czytelniczki z wielkich miast (powyżej 200 tys. mieszkańców) częściej pożyczają książki od znajomych (29%) i z bibliotek publicznych (24%). Natomiast czytelniczki ze wsi i małych miast do 20 tys. mieszkańców rzadziej (31%) kupują książki.

Nieposiadanie w domu żadnych książek lub dysponowanie tylko podręcznikami szkolnymi zadeklarowało 37% respondentów. (….) Książki częściej znajdują się w domach osób mających dzieci do 18 roku życia niż tych, którzy ich nie mają, przy czym, jeśli wziąć pod uwagę osoby deklarujące posiadanie na własność samych książek papierowych, ale nie tylko podręczników szkolnych, można zauważyć, że dla części badanych momentem, w którym rozpoczyna się gromadzenie domowego księgozbioru, jest wejście dziecka w wiek przedszkolny.

Co czytamy?
W 2022 roku wśród najpoczytniejszych w Polsce książek dominuje beletrystyka i literatura gatunkowa (obyczajowo-romansowa i kryminalna), a najczęściej czytanym autorem jest nadal Remigiusz Mróz. Najbardziej powszechną z lektur stanowi literatura kryminalna. Co trzeci z respondentów deklarujących czytanie książek czytał w 2022 roku co najmniej jedną powieść kryminalną, detektywistyczną, sensacyjną lub thriller. Nie pojawiła się żadna powieść, która – zyskując masową publiczność – mogłaby otrzymać miano wydarzenia czytelniczego. Podobnie jak w poprzednim sezonie odnotowujemy duże rozproszenie wyborów lekturowych oraz obecność w obiegu czytelniczym autorów znanych już wcześniej. I choć pojawili się także nowi twórcy, nie zdobyli jednak licznych czytelników.