Chabry, maki, wrotycz, krwawnik i dziki szczaw zachowane na kartach niezwykłych albumów florystycznych – wszyscy dobrze znamy plastyczne opisy przyrody Elizy Orzeszkowej, jednak nie jest powszechnie znany fakt, że pisarka miłość do natury wyrażała nie tylko piórem. W ramach piątego odcinka miniserialu Muzeum Literatury „Zbiory opowieści” Muzeum Literatury prezentuje dwa albumy kwiatowe autorstwa Orzeszkowej znajdujące się w jego zbiorach.
Nieudane małżeństwo, bolesne rozstanie, zrujnowany i zadłużony majątek ziemski. Ucieczkę od przygnębiającej rzeczywistości Orzeszkowa znalazła na łąkach malowniczo położonych nad Niemnem. Jej pasją stały się rośliny. Przez lata tworzy zielniki i albumy florystyczne o wartości naukowej i artystycznej. Podęła studia związane z botaniką ludową i etnofarmacją. Przyjaźniła się z wiejskim zielarkami, których wiedzę niezmiernie podziwia. Spędzała godziny na zbieraniu, suszeniu, opisywaniu roślin, a następnie układaniu ich w finezyjne kompozycje. Miłość do natury nie była tylko formą odskoczni od codzienności. Wiązała się również z poglądami pisarki na kwestie literackie, kulturowe i społeczne.
Orzeszkowa – ekolożka znad Niemna
Podążając za myślą pozytywistyczną Orzeszkowa kreowała świat swoich powieści wedle zasad mimetyzmu. Wiedza z zakresu botaniki i etnologii pozwalała jej tworzyć niezwykle realistyczne
i plastyczne opisy powieściowej rzeczywistości. Jednak nie chodziło wyłącznie o literaturę. Świat ziemiaństwa i ludu był niezwykle mocno związany z przyrodą i ziemią. Orzeszkowa dostrzegała szczególną moc natury – jej zdolność do cyklicznego odradzania się. Widziała związek pomiędzy procesami kulturotwórczymi, a kreacyjną siłą przyrody i jej wpływowi na ogromną część społeczeństwa. Wierzyła w harmonijne współistnienie człowieka i natury. Pisarka, z końcem XIX wieku, dostrzegała coś, co dziś, wydaje się niezbędne dla bezkonfliktowego funkcjonowania człowieka i planety.
Działaczka społeczna i feministka
Pierwsze małżeństwo Orzeszkowej nie było udane. Stało się jednak, dla bardzo młodej wówczas pisarki, okazją do zaangażowania się w życie społeczne i polityczne. Walczyła o rozwiązania mające poprawić byt chłopów, w swoim majątku prowadziła szkołę dla wiejskich dzieci i mocno krytykowała kulturę szlachecką, która nie była wstanie sprostać wyzwaniom współczesności. Po klęsce powstania styczniowego, mimo represji politycznych i gospodarczych, rozwijała pracę pisarską. Twórczość publicystyczna Orzeszkowej prezentuje szeroki obraz życia społecznego, wskazuje palące problemy i proponuje rozwiązania. Pisarka postulowała rozwój powszechnej oświaty, propagowała zasady demokracji obejmującej grupy dotychczas wykluczone i marginalizowane. Szczególnie uwzględniała pozycję kobiet. Krytykowała brak przystosowania społecznego, który umożliwiałby kobietom samodzielne funkcjonowanie zawodowe. W swoich powieściach Orzeszkowa tworzyła różnorodne portrety kobiece, jakich wcześniej nie było w polskiej literaturze. Unieważniła swoje małżeństwo i weszła w kontrowersyjną relację ze swoim przyjacielem i wielką miłością – Stanisławem Nahorskim. Ostatecznie związek zakończył się ślubem po śmierci pierwszej żony mężczyzny. Jeden z albumów przechowywanych w Muzeum Literatury dedykowany jest właśnie Nahorskiemu.
(materiał przygotowany przez Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie, fot. Jan Prosiński)
One thought on “„Pani od przyrody” – czyli opowieść o etnobotanicznej pasji Elizy Orzeszkowej”