Nagroda Moczarskiego 2021 – znamy laureatów!

3 grudnia 2021 roku została przyznana Nagroda Historyczna m.st. Warszawy im. Kazimierza Moczarskiego. Za najlepszą książkę o tematyce historycznej jury pod przewodnictwem prof. Andrzeja Friszkego uznało Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944-1949 Grzegorza Piątka (wyd. W.A.B), a Młodzieżowe Kluby Historyczne wyróżniły Karolinę Sulej i jej książkę Rzeczy osobiste. Opowieść o ubraniach w obozach koncentracyjnych i zagłady (Wydawnictwo Czerwone i Czarne).

Jury doceniło książkę, w której temat powojennej odbudowy Warszawy został ujęty w sposób nowatorski i panoramiczny. Autor pokazał wielkie urbanistyczne problemy dawnej Warszawy, jej adoptowanie do roli stolicy państwa w II Rzeczypospolitej i mało znane koncepcje urbanistyczne okresu dwudziestolecia, kiedy szukano drogi rozwoju stolic zachodniej Europy – to wszystko wpłynęło na to, jak do odbudowy Warszawy zabrali się architekci i urbaniści.

Prof. Andrzej Friszke w laudacji napisał: Najcenniejsze w książce Grzegorza Piątka jest pokazanie ludzi, urbanistów, architektów, skupionych w Biurze Odbudowy Stolicy, którzy podjęli wielkie wyzwanie zbudowania miasta; ocalenia zabytków, znaków polskiej tożsamości historycznej, ale też stworzenia podstaw rozwoju wielkiej aglomeracji. Autor pokazuje tych ludzi, sięgając do przedwojennych ich środowisk, wyznawanych idei, zdobywanych doświadczeń. W BOS skupili się dawni współpracownicy władz sanacyjnych, komuniści, ludzie z AK i przybysze ze wschodu. Odbudowanie i zbudowanie Warszawy było dziełem nadrzędnym, które ich połączyło, pozwoliło ponad różnicami służyć wielkiemu bieżącemu celowi. Jest w tej opowieści zatem także metafora powojennych losów Polaków, gdzie mieszały się wielkie dramaty polityczne, brak wolności i niepodległości – autor wszystko to zauważa w lapidarnych komentarzach i wskazywaniu na drogę ustalania kluczowych decyzji, ale równoległym nurtem było przywracanie kraju do życia, do codziennego funkcjonowania. Ta złożona prawda zbyt często nam umyka, przesłania ją czarno-biały schemat opisywania lat powojennych. Książka Grzegorza Piątka na przykładzie tak wielkiego dzieła, jakim było odbudowanie – czy może w znacznej mierze zbudowanie od nowa – Warszawy, poszerza horyzont spojrzenia na tę epokę.

Jestem podwójnie zaskoczony i podwójnie dumny, ponieważ nie jestem historykiem – powiedział Grzegorz Piątek po otrzymaniu nagrody. – I to że ta książka została dostrzeżona w tym konkursie, jest dla mnie niezwykle cennym potwierdzeniem, że ma wartość jako książka historyczna. Dziękuję bardzo szacownemu jury. Mam nadzieję, że dzięki nagrodzie książka sprawi, że historia o odbudowie stolicy stanie się nierozerwalną częścią narracji historycznej o Warszawie.

Laureat otrzymał 50 tysięcy złotych oraz statuetkę — replikę temperówki patrona Nagrody, zaprojektowaną przez Jacka Kowalskiego z Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie.

Obok głównej nagrody po raz szósty została wręczona Nagroda Młodzieżowych Klubów Historycznych im. Kazimierza Moczarskiego. Młodzież z 11 szkół średnich, w tym trzech warszawskich, ogłosiła, że „Ołówek Kazimierza Moczarskiego”, również zaprojektowany przez Jacka Kowalskiego, trafił do Karoliny Sulej za książkę Rzeczy osobiste. Opowieść o ubraniach w obozach koncentracyjnych i zagłady (Wydawnictwo Czerwone i Czarne).

Jestem przeszczęśliwa, że to właśnie młodzi, którzy będą pisać własne książki, prowadzić własne badania i szukać własnych języków, docenili to, w jaki sposób opowiedziałam historię i herstorię obozów koncentracyjnych i zagłady – powiedziała Karolina Sulej po otrzymaniu nagrody. – I że ten temat, choć tak trudny, znalazł do nich drogę i przemówił. Dzięki Wam wielkie. Ołówek stanie na zaszczytnym miejscu w moim domu. Jest piękny.

Nagrodzona książka koncentruje się na temacie ubrań w obozach koncentracyjnych w czasie drugiej wojny światowej. „Więźniowie mówili, że nie są godni, by w ogóle cierpieć. Bo kto się będzie przejmował taką nieosobą odzianą w szmaty?” – mówiła w jednym z wywiadów Karolina Sulej. Rozmowy z ocalałymi i studiowanie archiwaliów pozwoliło dostrzec, że ubranie – jego rodzaj, krój, czystość – było dla więźniów narzędziem przeżycia i ocalenia własnej tożsamości. Ale obozy to nie tylko pasiaki, ale także esesmańskie mundury, które miały być emanacją siły i dominacji. Autorka nie poprzestała na doświadczeniu obozowym, lecz prześledziła dalsze losy ubrań: o ile pasiaki to wciąż tabu, mundury z trupią czaszką, pozbawione politycznego kontekstu, stały się erotycznym fetyszem, po który chętnie sięga popkultura.

Cieszę się, że nagradzamy książki historyczne, bo w ten sposób troszczymy się o jakość i uczciwość przekazu historycznego, ale też o pluralizm i szacunek dla różnych punktów widzenia. Składamy także hołd pamięci Kazimierza Moczarskiego — patrona nagrody — warszawiaka, żołnierza Armii Krajowej, autora słynnych Rozmów z katem. Jego biografia, postawa i twórczość potwierdzają, jak bliskie mu były wartości, które promujemy nagrodą — mówił prezydent Warszawy Rafał Trzaskowski.

W tym roku finał nagrody odbył się podczas wydarzenia online. Prowadzącym był Maciej Orłoś. W jury obok prof. Andrzeja Friszkego zasiadają: prof. Antoni Dudek, prof. Dobrochna Kałwa, prof. Jan Kofman, prof. Andrzej Kunert, prof. Anna Landau-Czajka, Tomasz Łubieński, dr Anna Machcewicz, dr Tomasz Makowski, prof. Daria Nałęcz, Małgorzata Szejnert i Andrzej Wielowieyski.

Nagroda Historyczna m.st. Warszawy im. Kazimierza Moczarskiego, ustanowiona w grudniu 2018 roku uchwałą Rady m.st. Warszawy, jest kontynuacją nagrody powstałej w 2009 roku za najlepszą książkę poświęconą najnowszej historii Polski. To jedna z najważniejszych nagród historycznych w kraju, a jej laureatami byli m.in. Timothy Snyder, Karol Modzelewski, Jerzy Kochanowski, a w ubiegłym roku prof. Mariusz Mazur. Nagroda jest także uczczeniem pamięci Kazimierza Moczarskiego, dziennikarza i prawnika, demokraty i żołnierza Armii Krajowej.

Fundator i organizator: Miasto Stołeczne Warszawa
Współorganizatorzy: Dom Spotkań z Historią, Fundacja im. Kazimierza i Zofii Moczarskich.

(źródłp DSH)