W ostatnich latach kilka krajów europejskich uruchomiło programy bonów dla kultury, których celem jest zachęcenie młodzieży do korzystania z ofert w zakresie kultury swych krajów, przy jednoczesnym wspieraniu przemysłu kulturalnego i kreatywnego. Bony dla kultury to płatnicze karty fizyczne lub cyfrowe oraz aplikacje na telefony komórkowe przyznawane osobom w wieku od 15 do 18 lat z ustaloną kwotą pieniędzy na opłacanie dóbr i zajęcia kulturalnych w określonym czasie. We Włoszech i Francji program bonów dla kultury działa od lat; w przypadku Włoch prawie dekadę. Hiszpania i Niemcy wprowadziły te programy niedawno, częściowo jako środki pomocowe w odbudowie sektora kultury po pandemii Covid-19. Pozytywny efekt tych programów sprawił, że kolejne kraje rozpatrują możliwość wprowadzenia ich u siebie. RISE (Resilience, Innovation, and Sustainability for the Enhancement of Bookselling) przygotowało stosowny raport ukazujący, jak te programy funkcjonują w poszczególnych krajach. Przedstawiamy je Państwu. Dziś Pass Culture z Francji.
Francja – Pass Culture
W ramach inicjatywy French Pass Culture od 2021 roku udostępniane są coroczne bony dla kultury wszystkim mieszkańcom Francji w wieku od 15 do 18 lat. Poprzez aplikację internetową nastolatkowie mogą pobrać bon, aby kupić bilety do muzeów i na koncerty, wziąć udział w zajęciach muzycznych lub zarezerwować książki do odbioru w lokalnej księgarni. Aplikacja wykorzystuje geolokalizację, pokazując podmioty kulturalne w okolicy użytkownika. Według danych uzyskanych przez Francuskie Stowarzyszenie Księgarzy (Syndicat de la librairie française, SLF) na początku 2023 roku za pośrednictwem aplikacji 3 miliony młodych Francuzów nawiązało kontakt z 21 tys. podmiotów działających w sferze kultury (z czego 3 tys. to księgarnie). Towar tam zakupiony należy odebrać osobiście. Dotacje można wydać wyłącznie na działania i towary pochodzące od sprzedawców detalicznych, obiektów i instytucji, które zarejestrowały się w aplikacji, co sprawia, że Pass Culture zapewnia im nowy kanał prezentowania swoich programów i dóbr kultury, a także doskonałą okazję do dotarcia i nawiązania kontaktu z nową publicznością, której być może wcześniej nie byli w stanie przyciągnąć.
Kto może skorzystać z Pass Culture? Pierwotnie bon dla kultury był przeznaczony wyłącznie dla 18-latków, stopniowo był rozszerzany, aby objąć młodzież szkolną w wieku od 15 do 18 lat. Każdego roku osoby w wieku 15–17 lat otrzymują po 30 euro za pośrednictwem aplikacji Pass Culture na dobra i usługi kulturalne. Kwotę tę muszą jednak wydać przed ukończeniem 18. roku życia; wówczas też otrzymają ryczałt w wysokości 300 euro, który z kolei muszą zrealizować w ciągu 24 miesięcy od ich otrzymania.
Oprócz indywidualnych bonów Pass Culture zapewnia szkołom publicznym i prywatnym specjalne dotacje na udział w zajęciach i wydarzeniach kulturalnych. Każda klasa składająca się z uczniów w wieku 13–14 lub 14–15 lat otrzymuje kwotę 25 euro na ucznia, natomiast klasy szkół średnich II stopnia otrzymują 30 euro na ucznia w drugiej klasie i 20 euro na ucznia w ostatniej klasie. Stypendia te można wydać wyłącznie na wizyty klasowe w obiektach kulturalnych lub historycznych, kinach, teatrach, koncertach itp.
Według stanu na 31 marca 2023 roku w aplikacji Pass Culture zarejestrowało się 2971 francuskich księgarni. W 2022 roku za jej pośrednictwem sprzedano 7,5 mln książek na łączną kwotę 75 mln euro. Według firmy badawczej GFK, w tym samym roku, łączna wartość całego francuskiego rynku książki wyniosła 4,3 miliarda euro za 364 miliony książek. W sumie Pass Culture reprezentuje 1,74% rynku książki pod względem obrotu i 2% pod względem wolumenu, co nie jest wartością bez znaczenia.
Jak wspomniano powyżej, książki należy odbierać osobiście w księgarni. Dzięki temu młodzież odkrywa nie tylko świat książek, ale także miejsca kultury w swojej okolicy, których inaczej by nie odwiedziła. Według ankiety Pass Culture 48% młodych użytkowników aplikacji stwierdziło, że dzięki karnetowi odkryli nowe miejsca, w których można wypożyczać lub kupować książki. 30% stwierdziło, że po raz pierwszy odkryło niezależną księgarnię, a 88% stwierdziło, że chciałoby wrócić do tej księgarni. 51% wszystkich książek zarezerwowanych za pośrednictwem aplikacji zostało zakupionych w dużych sieciach księgarń, a 49% w księgarniach niezależnych. Co więcej, badanie wykazało, że użytkownicy aplikacji mają świadomość, że składając zamówienie w określonej księgarni, wspierają także ten konkretny biznes.
Zmianę zainteresowań czytelników pokazują kolejne wyniki ankiety. Najczęściej użytkownicy Young Culture Pass zaczynali od Mangi, potem przechodzili do innych gatunków. W 2021 roku 75% książek kupionych za pośrednictwem aplikacji to mangi, w 2022 roku to już tylko 42%. Czy więc Manga jest bramą wejściową do literatury i czytelnictwa dla współczesnej młodzieży?
Pass Culture jest projektem rozpoczętym przez obecny rząd, nie ma więc gwarancji, że będzie kontynuowany po wygaśnięciu mandatu Emmanuela Macrona w 2027 roku. Program spotkał się z krytyką we francuskim parlamencie. Dotyczy to rosnącego budżetu: z 59 mln euro w 2021 roku do 199 mln euro w 2022 roku i planowanych 208,5 mln euro w 2023, pojawiały się głosy podkreślające, że Pass Culture ucieleśnia pasywną politykę wobec kultury, tj. politykę, która zadowala się subsydiowaniem określonej oferty kulturalnej, nie angażując się w próby wzbogacania tej oferty, szczególnie w słabo zaludnionych rejonach.
[Niniejsze opracowanie Industry Insight zostało opracowane przez Daniela Martína Brennana i Torę Åsling z Europejskiej i Międzynarodowej Federacji Księgarzy (EIBF).
Pełne sprawozdanie na stronie RISE.
Dział, w którym zamieszczane są drobne informacje z rynku wydawniczo-księgarsko-poligraficznego.