W ostatnich latach kilka krajów europejskich uruchomiło programy bonów dla kultury, których celem jest zachęcenie młodzieży do korzystania z ofert w zakresie kultury swych krajów, przy jednoczesnym wspieraniu przemysłu kulturalnego i kreatywnego. Bony dla kultury to płatnicze karty fizyczne lub cyfrowe oraz aplikacje na telefony komórkowe przyznawane osobom w wieku od 15 do 18 lat z ustaloną kwotą pieniędzy na opłacanie dóbr i zajęcia kulturalnych w określonym czasie. We Włoszech i Francji program bonów dla kultury działa od lat; w przypadku Włoch prawie dekadę. Hiszpania i Niemcy wprowadziły te programy niedawno, częściowo jako środki pomocowe w odbudowie sektora kultury po pandemii Covid-19. Pozytywny efekt tych programów sprawił, że kolejne kraje rozpatrują możliwość wprowadzenia ich u siebie. RISE (Resilience, Innovation, and Sustainability for the Enhancement of Bookselling) przygotowało stosowny raport ukazujący, jak te programy funkcjonują w poszczególnych krajach. Przedstawiamy je Państwu. Dziś Bonus Cultura z Włoch.
Włochy – Bonus Cultura (popularne „18App”)
Program funkcjonuje od 2016 roku, 18-latkowie otrzymują bon o wartości 500 euro na wydatki na dobra i zajęcia kulturalne. W pierwszym roku programu państwo przeznaczyło kwotę 290 mln euro, który miał obsłużyć około 575 tys. nastolatków mieszkających we Włoszech i posiadających włoskie obywatelstwo lub obywatelstwo UE. Program został wkrótce zmieniony, tak aby obejmował wszystkich 18-latków zamieszkujących na stałe we Włoszech, niezależnie od ich narodowości, a budżet zmniejszono do 230 mln euro rocznie. Jednakże zgodnie z ustawą budżetową na 2023 rok, począwszy od 2024 roku budżet na bony dla kultury zostanie drastycznie zmniejszony do 190 mln euro, zmienione zostaną też zasady ich przyznawania. Warto zauważyć, że po wyborach powszechnych w 2022 roku większość nowego włoskiego parlamentu chciała całkowitego zniesienia bonu. Spotkało to się z silnym oporem opozycji.
Kto może skorzystać z Bonus Cultura? Od 2024 roku będą to dwa bony po 500 euro każdy: Karta Kultury (Carta Cultura) i Karta Zasługi (Carta del Merito). Pierwsza karta będzie dostępna wyłącznie dla 18-latków z gospodarstw domowych o rocznym dochodzie poniżej 35 tys. euro, a druga będzie dostępna wyłącznie dla osób, które ukończyły szkołę z najwyższymi ocenami. Nowy system będzie obowiązywać od 2024 roku. Młodzież będzie rejestrować się na oficjalnej stronie internetowej, zwanej aplikacją 18, za pomocą swojego elektronicznego identyfikatora. Z tej strony będzie można pobrać bony na zakup towarów i usług w sklepach stacjonarnych lub w Internecie, np. w serwisie prenumeraty gazet lub w sklepie internetowym księgarni. Dzięki wykorzystaniu geolokalizacji aplikacja 18app wyszuka najbliższe oferty. Bony można wykorzystać przez ograniczony czas, zazwyczaj przez cały rok, w którym zostały uzyskane, aż do pierwszej połowy następnego roku. Aby sprzedawcy detaliczni i inne podmioty działające na polu kultury mogły akceptować kupony Bonus Cultura, muszą także zarejestrować się na platformie 18app.
Stowarzyszenie Włoskich Księgarzy (Associazione Librai Italiani, ALI) sprzeciwia się proponowanym zmianom. Paolo Ambrosini, prezes ALI i właściciel księgarni Bonturi w San Bonifacio twiedzi, że: (…) Wciąż popełniamy błąd wiązania kultury z dochodami i myślenia, że należy wspierać jedynie osoby o niższych dochodach, zapominając, że nierzadko osoby dysponujące większymi środkami nie są edukowane w zakresie korzystania z dóbr kultury. Z tego powodu nawet na niedawnym spotkaniu w Ministerstwie Kultury proponowaliśmy, aby każdemu dać 300 euro i dodatkowo 200 euro dla osób o niższych dochodach…
Jeśli chodzi o wpływ finansowy programu na włoski sektor wydawniczy od jego wprowadzenia, to ALI podaje, że w latach 2016–2019 47% kwot wydanych w tych latach (525 mln euro z 1 110 mln euro) wydano na zakup książek. Wzrósł odsetek osób deklarujących się jako czytelnicy – z 46,8% w 2016 roku do 54% w 2019 roku. Zdecydowanie wzrosła liczba odwiedzających księgarnie młodych ludzi. Zmiana ta jest szczególnie istotna w kontekście Włoch, ponieważ według Forum del libro, stowarzyszenia non-profit promującego książki i czytelnictwo, Włochy w dalszym ciągu znajdują się na samym dole europejskich rankingów dotyczących wskaźników czytelnictwa. Co więcej, jak twierdzi ALI, we Włoszech istnieje powszechna dysproporcja w zakresie czytania ze względu na płeć: w 2021 roku czytelniczki stanowiły 45,7%, podczas gdy czytelnicy płci męskiej stanowili jedynie 35,8%. Grupę demograficzną najbardziej oddaną czytaniu stanowią dziewczęta w wieku 11–24 lata, spośród których ponad 60% czyta co najmniej jedną książkę rocznie, przy czym szczyt przypada na wiek 18-19 lat (62,6%).
[Niniejsze opracowanie Industry Insight zostało opracowane przez Daniela Martína Brennana i Torę Åsling z Europejskiej i Międzynarodowej Federacji Księgarzy (EIBF).
Pełne sprawozdanie na stronie RISE.
Dział, w którym zamieszczane są drobne informacje z rynku wydawniczo-księgarsko-poligraficznego.